Pochówki grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych. Cz 1
Pochówki grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych. Część 1.
Większość punktów osadniczych grupy łupawskiej stanowią głównie cmentarzyska megalityczne, gdzie występują grobowce trapezowate oraz w mniejszej liczbie groby skrzynkowe. Najwięcej informacji do poznania cmentarzysk grupy łupawskiej dostarczają 3 stanowiska w Łupawie: Łupawa 2, 15 i 18. Szczegółowe informacje na temat tego stanowiska można znaleźć w publikacji Andrzeja Webera Studia nad obrządkiem pogrzebowym grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych (Weber 1983: 3-10). Cmentarzysko i grobowce badane były wraz z przylegającą do niego osadą w Poganicach.
Cmentarzyska należą do niewielkich. Liczą od kilku do kilkunastu obiektów typu grobowce, przy czym szczegółowa analiza terenu wskazuje, grobowce te mogły występować w liczbie około 30. Cechą charakterystyczną jest silne stłoczenie obiektów na niewielkiej przestrzeni i ich różna orientacja (Jankowska 1980: 97). Poza Łupawą, megalityczne grobowce grupy łupawskiej znane są także ze stanowisk: Runowo stan. 7, Mikrowo-leśnictwo stan. 4, Żochowo, Damnica, Malczkowo stan. 35, Gogolewo stan. 21, Gogolewko stan. 1, Karwno (cztery cmentarzyska), Siemirowice 1a (Wierzbicki 1999: 205-208).
Cmentarzyska lokalizowano na pierwszym poziomie terasowym, obfitującym w wodę i materiał kamienny pochodzenia eratycznego. Może to świadczyć o fakcie, że głównym motywem decydującym o lokalizacji nekropolii była obfitość budulca, z którego łatwo można było skonstruować grobowce. W obrębie samego cmentarzyska, grobowce lokalizowano na takich mikroformach, których morfologia potęgowała efekt megalityczny obstawy i nasypu (Jankowska 1980: 97).
Występują trzy główne typy pochówków ludności należącej do grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych, określone jako grupa I-III (Jankowska 1980: 99). Pierwsze z nich to megalityczne grobowce bezkomorowe (Weber 1983: 56). Miały one wygląd domomorficzny oraz monumentalny (Czerniak 1994: 132). Ten typ pochówka reprezentuje grobowiec 3 ze stanowiska Łupawa 18 (Ryc. 3.). Grobowce osiągały długość minimum 35 metrów, kształtem i techniką wykonania przypominały grobowce bezkomorowe grupy północnej. Nagrobki te posiadały kształt trapezowaty, wykonane były z dużych głazów narzutowych, zróżnicowanych wielkością. Czołową ścianę obiektu tworzyły największe bloki. Stopniowo zmniejszała się wielkość kamieni w ścianach bocznych, od czoła ku wierzchołkowi. Grobowce budowane były z kamieni starannie dobranych, ustawiano je ściśle obok siebie gładszą stroną do wewnątrz. Regulowano wysokość kamieni poprzez odpowiednio głębokie wkopywanie ich w podłoże. Tym sposobem tworzyła się gładka ściana, prawie nie wymagająca dodatkowego uszczelnienia. Nagrobki posiadały ścianę czołową, która jako jedyna nie była zupełnie zwarta, ze względu na trudności techniczne w dopasowaniu dużych bloków. Konstrukcję obstawy wzmacniano z obu stron podkładkami z drobnych otoczaków. Tworzyły one czasem od strony zewnętrznej rodzaj ławy kamiennej o szerokości osiągającej do 2 m i wysokości do 40 cm. Ława była istotnym elementem konstrukcyjnym, zabezpieczała kamienie obstawy przed zsunięciem. We wnętrzu obiektów występował nasyp kamienno-ziemny. Oba rodzaje budulca używane były łącznie lub wymiennie. Nie istniała ścisła reguła wykonywania nasypu (Jankowska 1980: 99). Grobowce grup I-III zbliżone były kształtem do budowli mieszkalnych grupy łupawskiej, wydzielonych na stanowisku Poganice przez D. Jankowską i J. Wierzbickiego. Badacze podkreślają istotną rolę grupy północnej w wymianie wzorców kulturowych z ugrupowaniem łupawskim, tam też doszukują się wzorców, będących punktem wyjścia do rekonstrukcji budownictwa.
Grobowce grupy II to konstrukcje w przybliżeniu prostokątne lub trapezowate, których długość osiągała 7-20 metrów (Ryc. 4.). Zbudowane były z bardzo dużych otoczaków, o średnicy do 0,5 m, zgodnie z regułą obowiązującą w grupie I. W tych obiektach konstrukcja nasypu także nie była jednolita. Dwa z przebadanych grobowców posiadały wnętrze wypełnione wielowarstwowym brukiem kamiennym, który przysypany został piaskiem. Pozostałe grobowce posiadały nasyp piaszczysty (Jankowska 1980: 99-100).
Grobowce grupy III to obiekty stojące na pograniczu megalitu i grobu płaskiego. Miały one kształt regularnych, małych prostokątów lub trapezów, których obstawa zbudowana była z dużych otoczaków (średnicy około 40 cm), naśladujących konstrukcję megalityczną. Wnętrza tych obiektów wypełnione były kilkuwarstwowym brukiem kamiennym, pod którym znajdował się pochówek. Nagrobki te prawdopodobnie pozbawione były nasypów ziemnych. Istnieje prawdopodobieństwo, że niekiedy kamienie grobu mogły być spiętrzone w mogiłę, a silnie zbielicowany grunt nie pozwalał wysnuć jednoznacznych wniosków, czy były to obiekty wziemne, czy naziemne. Bardziej prawdopodobna jednak jest teza, że były to grobowce naziemne (Jankowska 1980: 100).
Ryc. 1. Łupawa, woj. Słupsk, stan. 18. Plan grobowca 3.
Legenda: 1 – głazy obstawy, 2 – otoczaki, 3 – ślady ognisk kultowych, 4 – warstwa I (humus leśny), 5 – warstwa II (nasyp grobowca, częściowo rozmyty), 6 – warstwa II a (rozmyty nasyp grobowca), 7 – warstwa III (humus pierwotny), 8 – warstwa IV (calec – piasek, żwir).
Bibliografia:
Czerniak, L. 1994. Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej. Grudziąc, Toruń.
Czerniak, L. 1994. Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach. 5400-3650 p.n.e., Poznań.
Jankowska, D. 1980. Kultura pucharów lejkowatych na Pomorzu Środkowym. Grupa Łupawska, Poznań.
Jankowska, D. 1990. Społeczności strefy południowo-zachodniobałtyckiej w dobie neolityzacji, Poznań.
Kaczanowski, P., Kozłowski, J. K. 1998. Wielka Historia Polski, tom 1. Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.)
Kozłowski, J. K. 1971. Archeologia prahistoryczna. Cz. 2, Młodsza epoka kamienia. Kraków.
Kruk, J. 2008. Wzory przeszłości. Studia nad neolitem środkowym i późnym. Kraków.
Weber, A. 1983. Studia nad obrządkiem pogrzebowym grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych, Poznań.
Wierzbicki, J. 1999. Łupawski mikroregion osadniczy kultury pucharów lejkowatych, Poznań.
Napisany przez www.nagrobek.org: 2014-12-06
